Chúc mừng sự thắng trận của nước “Đại Pháp” (trong Thế chiến thứ nhất 1914 – 1918); Thăm đài tưởng niệm các binh lính Việt Nam thuộc hàng ngũ quân Pháp tử trận trong thế chiến vừa qua; Ký thác Hoàng thái tử Vĩnh Thụy cho Pháp đình “mà học hành để cho được sự quảng kiến văn, may đặng ngày sau có đạt đức thành tài…” (Đồng Khánh – Khải Định chính yếu – NXB Thời Đại năm 2010, tr.465-476; Nam Phong tạp chí số 57, tháng 2.1922, tr.238-243).

Ngày 21.6.1922, tàu Porthos cập cảng Marseille, nhiều quan chức cao cấp Pháp đã túc trực để đón tiếp: Thượng thư Bộ Thuộc địa Albert Sarraut (Toàn quyền Đông Dương những năm 1911 – 1914 và 1916 – 1917); Thống sứ Bắc kỳ Garnier, đại diện Toàn quyền Đông Dương; Tổng ủy viên cuộc đấu xảo Marseille Guesde; Thị trưởng Marseille Flaissières…

Vua Khải Định bước vào điện Elysée để hội kiến với Tổng thống Pháp ẢNH: TƯ LIỆU CỦA LÊ NGUYỄN

Sau cuộc hội kiến với vua Khải Định, Tổng thống Pháp Millerand đặt tiệc thết đãi nhà vua và đoàn tùy tùng. Chương trình hoạt động sau đó của nhà vua diễn ra đúng dự kiến: hội kiến với Nghị trưởng nguyên lão Nghị viện, Nghị trưởng Thứ dân Nghị viện (tức Thượng viện và Hạ viện theo cách gọi ngày nay), Thủ tướng Pháp, thăm mộ tử sĩ vô danh tại Khải hoàn môn; thăm Nông học Bác vật viện, thăm đền thờ các tử sĩ Việt Nam, xem đua ngựa tại Longchamp cùng Tổng thống Pháp, xem nhạc kịch Faust tại nhà hát Opera… Trong hầu hết các cuộc thăm viếng này đều có sự tháp tùng của Thượng thư Bộ Thuộc địa Sarraut, Toàn quyền Đông Dương Maurice Long, Thống chế Joffre… (Đồng Khánh – Khải Định chính yếu – sđd – tr.476-484; Nam Phong tạp chí năm 1922 – tr.406, 501 – 503).

Dù sao, theo dõi hành trình cuộc Pháp du của vua Khải Định, chúng ta có thể nhận thấy rằng tuy là một nước đế quốc, thực dân, cách nay gần 100 năm, nước Pháp cũng đã chứng tỏ được tính văn minh của họ khi đón tiếp nhà vua một nước nhược tiểu, lại là thuộc địa của Pháp, với những nghi thức đầy vẻ trọng thị: đích thân Thượng thư Bộ Thuộc địa Albert Sarraut túc trực tại bến tàu để chờ chuyến tàu chở nhà vua An Nam cập bến và tháp tùng nhà vua gần như trong suốt các chuyến tham quan. (còn tiếp)